Ομιλία επί της Αρχής (Ολομέλεια 9/9/2013)

Οι σημερινές απαιτήσεις και προσδοκίες του ανεπτυγμένου κόσμου από το εκπαιδευτικό σύστημα, όπως αποκρυσταλλώνονται σε διάφορα κείμενα πoλιτικής για την εκπαίδευση, χαρακτηρίζονται ως ιδιαίτερα υψηλές. Και τούτο, επειδή η Εκπαίδευση θεωρείται ως ένα από τα κύρια μέσα για να αποκτήσουν οι πολίτες δεξιότητες, ικανότητες και γνώσεις απαραίτητες για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων και της αβεβαιότητας που προκαλείται από τις ταχύτατες εξελίξεις, την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, την ανεργία και τη συνεχή διαφοροποίηση της απασχόλησης, τις δημογραφικές εξελίξεις, τον κοινωνικό αποκλεισμό, την μετακίνηση πληθυσμών, την ανάπτυξη της επικοινωνίας.

Δυστυχώς, οι μέχρι τώρα πολιτικές επιλογές ακύρωναν το μορφωτικό ρόλο του σχολείου και το μετέτρεπαν σε ένα συνεχή εξεταστικό μαραθώνιο, με σοβαρές συνέπειες τόσο για τη μορφωτική αυτονομία και το μορφωτικό αποτέλεσμα όσο και για τη σωματική και ψυχική υγεία των μαθητών, ενώ ο εξετασιοκεντρικός χαρακτήρας του Λυκείου διατηρήθηκε μέχρι σήμερα, καθώς η παρεχόμενη γνώση περιοριζόταν στην πράξη στα εξεταστικώς αναγκαία και χρήσιμα. Το παλαιότερο νομοθετικό πλαίσιο δεν εξυπηρέτησε επαρκώς τους διδακτικούς και επιστημονικούς στόχους, ούτε τις Ευρωπαϊκές υποχρεώσεις της χώρας ως προς την αναγνώριση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων. Ο φόρτος εργασίας των μαθητών ήταν υπερβολικός και αναποτελεσματικός, καθώς η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση απαιτούσε την εξέταση περισσότερων γνωστικών αντικειμένων και τον υπολογισμό μόνο των βαθμών της τελευταίας τάξης του Λυκείου.

Άλλωστε, με την εκπαιδευτική πολιτική που ασκήθηκε τα τελευταία  χρόνια υποβαθμίστηκε ακόμη περισσότερο η Τεχνική Επαγγελματική Εκπαίδευση, στερώντας από τους μαθητές της μια σύγχρονη παιδεία και μοιράζοντας ανέξοδα υποσχέσεις και φρούδες ελπίδες στους αποφοίτους της για δήθεν κατοχυρωμένα επαγγελματικά δικαιώματα.

Με το παρόν νομοσχέδιο επιδιώκουμε να αποκαταστήσουμε την Επαγγελματική Εκπαιδευση στη συνείδηση των μαθητών και των γονέων, καθώς με τις προβλεπόμενες ρυθμίσεις προσφέρεται στους μαθητές της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης αποτελεσματική διέξοδος στην αγορά εργασίας και δυνατότητα διαρκούς προσαρμογής τους στις διαμορφούμενες νέες συνθήκες στο χώρο των επιχειρήσεων και της οικονομίας. Παράλληλα, παρέχεται η αναγκαία γενική παιδεία ώστε να συμβάλει στη διαμόρφωση συμμετρικά διαμορφωμένων πολιτών και προσφέρεται όχι μόνο η δυνατότητα μετεγγραφής των προαγόμενων από την Α’ Τάξη Επαγγελματικού Λυκείου στη Β’ Τάξη του Γενικού Λυκείου αλλά και η ολοκληρωμένη δυνατότητα πρόσβασης στα Τριτοβάθμια Εκπαιδευτικά Ιδρύματα.

Αντιμετωπίζεται επιτέλους το τεράστιο πρόβλημα των πολλών συναφών ειδικότητων που  δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας, ενώ η αλληλοεπικάλυψή τους με εκείνες του συστήματος κατάρτισης δημιούργησαν εντονότατο πρόβλημα για τις δυνατότητες και ευκαιρίες επαγγελματικής απασχόλησης των αποφοίτων τους. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους… 110 διαφορετικές ειδικότητες εκπαιδευτικών που τελικά ως αποτέλεσμα είχαν την αύξηση της ανεργίας των αποφοίτων ΕΠΑΛ και ΕΠΑΣ στο απογοητευτικό ποσοστό του 28%.

Και αυτό διότι, ελλείψει ειδικών μελετών και οργανωμένου σχεδιασμού, με μοναδικό σκοπό την εξυπηρέτηση των διαφόρων πελατειακών σχέσεων, δημιουργήθηκε ένας άναρχος υπερπληθωρισμός προσφοράς ομοειδών ειδικοτήτων σχεδόν σε όλες τις βαθμίδες της Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.

Προχωρούμε, όχι στην κατάργηση ειδικοτήτων αλλά στην κατάργηση ενός στρεβλού εκπαιδευτικού συστήματος, ευελπιστώντας η Επαγγελματική Εκπαίδευση να αποτελέσει πλέον  τον δεύτερο ισότιμο, με αυτόν της Γενικής, πυλώνα στο επίπεδο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Αφήνουμε επιτέλους πίσω μας την εικόνα της κοινωνικής απαξίωσης της  Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, συνέπεια της οποίας ήταν η προσέλκυση αισθητά μικρότερου αριθμού μαθητών από ό,τι στα Γενικά Λύκεια, φαινόμενο που έρχεται σε αντίθεση με τα δεδομένα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών αλλά και με τη θέση που διατηρούν στο τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό σύστημα οι Τεχνολογικές Σχολές. Αξίζει να αναφερθεί στο σημείο αυτό ότι σε όλη την προηγμένη εκπαιδευτικά Ευρώπη, η Επαγγελματική Εκπαίδευση είναι σχολείο ισότιμο με το Γενικό όχι μόνο στην κοινή συνείδηση αλλά και στην απτή πραγματικότητα, γεγονός που αποδεικνύεται περίτρανα από το τεράστιο ποσοστό των μαθητών που την επιλέγουν. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι το ποσοστό των μαθητών που επιλέγουν την Τεχνική Επαγγελματική Εκπαίδευση, αναπόσπαστο κομμάτι της οποίας είναι και ο «θεσμός της μαθητείας»,  κυμαίνεται στο 68% για την Ολλανδία, 65% για την «πλούσια Ελβετία», 64% για τη Φιλανδία και σχεδόν 60% για τη Γερμανία.

Το νέο ΕΠΑ.Λ. θα παρέχει ουσιαστική γενική μόρφωση, επαγγελματική εκπαίδευση με εύρος, θα δίνει βασικές επαγγελματικές γνώσεις σε ένα ευρύτερο κλάδο οικονομικής δραστηριότητας, επαγγελματική επάρκεια σε ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, ώστε όλοι οι απόφοιτοί του να έχουν την ικανότητα να παρακολουθούν τις εξελίξεις της τεχνολογίας και να προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες της αγοράς εργασίας, αποφεύγοντας έτσι την ανεργία και τον κοινωνικό αποκλεισμό. 

 Αξίζει να σημειωθεί ότι το παρόν νομοσχέδιο είναι αποτέλεσμα πενταετούς εθνικού διαλόγου, στον οποίο έλαβαν μέρος εκπρόσωποι τόσο των κομμάτων όσο και όλων των φορέων που μετέχουν της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Άλλωστε, το Σχέδιο Νόμου τέθηκε στη  Δημόσια Διαβούλευση,  διατυπώθηκαν συνολικά 3.821 σχόλια επί των άρθρων του νομοσχεδίου και συνολικά στη δημόσια διαβούλευση συμμετείχαν ως σχολιαστές 2.132 καθηγητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, καθηγητές ΑΕΙ και ΤΕΙ, μαθητές, φοιτητές, ενδιαφερόμενοι πολίτες, φορείς και ενώσεις.

Θα αναφερθώ επιγραμματικά στις καινοτομίες που εισάγονται με το παρόν νομοσχέδιο: 1.) Στην Α΄ τάξη Γενικού Λυκείου, επιδιώκοντας την διεύρυνση της ολοκληρωμένης Γενικής Παιδείας, θα εφαρμοστεί πρόγραμμα μαθημάτων γενικής παιδείας συνολικά 35 ωρών εβδομαδιαίως, με εννέα κοινά μαθήματα και ένα μάθημα επιλογής. Στη Β΄ και Γ΄ τάξη, οι μαθητές θα επιλέγουν υποχρεωτικά μία ομάδα μαθημάτων προσανατολισμού, αντικαθιστώντας τις κατευθύνσεις που υπάρχουν σήμερα, που αντιστοιχεί σε συγκεκριμένα επιστημονικά πεδία τμημάτων της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, στα οποία επιθυμούν την εισαγωγή τους. Ιδιαίτερης αναφοράς αξίζει  η καθιέρωση τόσο της  πολύωρης παρακολούθησης του μαθήματος της Πολιτικής Παιδείας όσο και της Φιλοσοφίας, ως υποχρεωτικού μαθήματος.

2.) Εφαρμόζεται νέο σύστημα προαγωγικών – απολυτηρίων εξετάσεων. Οι μαθητές της Α’ και Β’ Λυκείου θα εξετάζονται με ενδοσχολικές εξετάσεις σε όλα τα διδασκόμενα μαθήματα της σχολικής χρονιάς, εκτός  από τη Φυσική Αγωγή και την Ερευνητική Εργασία. Τα θέματα θα είναι κοινά για όλους τους μαθητές και θα ορίζονται κατά 50% με κλήρωση από τράπεζα θεμάτων διαβαθμισμένης δυσκολίας και κατά 50% από τους διδάσκοντες. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφερθώ στη σπουδαιότητα αυτής της καινοτομίας, με την οποία εξασφαλίζεται τόσο η αντικειμενικότητα της αξιολόγησης και η ισότιμη αντιμετώπιση όλων των μαθητών, όσο και η εξάντληση της διδακτέας ύλης, η οποία, σημειωτέον, θα μειωθεί.

Στη Γ’ Λυκείου, οι γραπτές απολυτήριες εξετάσεις θα διεξάγονται ενδοσχολικά και θα περιλαμβάνουν τα μαθήματα της Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας, της Εισαγωγής στις Αρχές της Επιστήμης των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών,  των Θρησκευτικών, της Ιστορίας, της Ξένης Γλώσσας και τρία από τα μαθήματα της επιλεχθείσας ομάδας προσανατολισμού.

Απαραίτητη προϋπόθεση τόσο για την προαγωγή του μαθητή από την Α’ Λυκείου στη Β’ και από τη Β’ Λυκείου στη Γ’,  είναι η επίτευξη γενικού βαθμού ίσου ή ανώτερου του 10 και μέσου όρου μεγαλύτερου του 10 στα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας και των Μαθηματικών.

3.) Μία ακόμη μεταρρύθμιση είναι η καθιέρωση νέου συστήματος Πανελλαδικών Εξετάσεων. Αφού ολοκληρώσουν τις ενδοσχολικές απολυτήριες εξετάσεις, οι μαθητές θα μπορούν να συμμετέχουν σε Πανελλαδικές Εξετάσεις για την εισαγωγή στα ΑΕΙ. Τα μαθήματα στα οποία θα εξετάζονται μειώνονται σε 4, αντί 6 σήμερα, ενώ δημιουργούνται επιστημονικά πεδία εξειδίκευσης με τα ακόλουθα εξεταζόμενα μαθήματα: Νεοελληνική Γλώσσα, Αρχαία, Ιστορία και Λατινικά για το 1ο πεδίο των Ανθρωπιστικών και Νομικών Σπουδών, Νεοελληνική Γλώσσα, Μαθηματικά, Φυσική και Χημεία για το 2ο πεδίο των Θετικών και Τεχνολογικών Επιστημών, Νεοελληνική Γλώσσα, Φυσική, Χημεία και Βιολογία για το 3ο πεδίο των Επιστημών Υγείας, Νεοελληνική Γλώσσα, Μαθηματικά & Στοιχεία Στατιστικής, Οικονομία & Διοίκηση, Στοιχεία Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστημών για το 4ο πεδίο των Επιστημών Οικονομίας, Διοίκησης και Πολιτικών Επιστημών και Νεοελληνική Γλώσσα, Μαθηματικά & Στοιχεία Στατιστικής, Ιστορία και Αρχές Φυσικών Επιστημών για το 5ο πεδίο των Παιδαγωγικών Τμημάτων.

4.) Από τις βασικότερες καινοτομίες του παρόντος είναι η προσμέτρηση βαθμών και των τριών τάξεων του Λυκείου. Ήτοι, για τον υπολογισμό του βαθμού πρόσβασης στα ΑΕΙ θα προσμετράται ο γενικός βαθμός όλων των τάξεων του Λυκείου που υπολογίζεται ως εξής: Ο βαθμός προαγωγής της Α΄ τάξης πολλαπλασιάζεται με συντελεστή 0,5, της Β΄ τάξης με συντελεστή 0,7 και της Γ΄ με 0,9. Αυτοί οι βαθμοί αθροίζονται και διαιρούνται δια τρία.

5.) Μία ακόμη ριζική αλλαγή αυτού του νομοσχεδίου είναι ο καθορισμός του συντελεστή βαρύτητας σε ένα μάθημα ανά Σχολή, Τμήμα ή Εισαγωγική Κατεύθυνση που θα πραγματοποιείται έπειτα από πρόταση της γενικής συνέλευσης του αρμόδιου Τμήματος προς τον υπουργό Παιδείας, η οποία θα πρέπει να κατατίθεται ως την 1η Μαρτίου. Δηλαδή το κάθε τμήμα, ανάλογα και με το αντικείμενο σπουδών που προσφέρει, θα ορίζει διαφορετικούς συντελεστές στα μαθήματα βαρύτητας, τα οποία είναι προαπαιτούμενα για τη συνέχιση των σπουδών τους στα ιδρύματα.

6.) Επίσης, με το παρόν ιδρύεται ο «Εθνικός Οργανισμός Εξετάσεων» , που θα είναι ο επιτελικός επιστημονικός φορέας, αρμόδιος για ζητήματα που αφορούν τις γραπτές προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις στο Γενικό Λύκειο και τις εξετάσεις εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Όπως προανέφερα, και στη λειτουργία της  Επαγγελματικής Εκπαίδευσης σημειώνονται βαθιές τομές με στόχο τόσο την απόκτηση ουσιαστικών γνώσεων Γενικής Παιδείας όσο και τη διαμόρφωση ευέλικτων προγραμμάτων, προσαρμοσμένων στις  ανάγκες της αγοράς και των επιχειρήσεων.

 1.)Το νέο Επαγγελματικό Λύκειο θα προσφέρει δύο κύκλους σπουδών: τον «δευτεροβάθμιο κύκλο σπουδών» και την «προαιρετική τάξη μαθητείας», σε τέταρτο έτος σπουδών, όπου οι μαθητές θα μπορούν επ’ αμοιβή να κάνουν πρακτική άσκηση σε επιχειρήσεις.

Οι μαθητές της Α’ Λυκείου θα παρακολουθήσουν ένα πρόγραμμα σπουδών που αποσκοπεί στην παροχή Γενικής Παιδείας, της Β’ Τάξης το πρόγραμμα αποσκοπεί στην ολοκλήρωση του επιστημονικού προσανατολισμού και της Γ’ Τάξης αποσκοπεί στην παροχή επαγγελματικής ειδίκευσης.

2.) Πολύ σημαντική η διαμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πιστωτικών Μονάδων για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση, που πιστοποιούνται από τον Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π.

3.) Στους απόφοιτους του δευτεροβάθμιου κύκλου σπουδών θα χορηγείται απολυτήριο ισότιμο του Γενικού Λυκείου, ενώ οι απόφοιτοι της τάξης μαθητείας θα λαμβάνουν πτυχίο ειδικότητας επιπέδου 4.

Οι απόφοιτοι του δευτεροβάθμιου κύκλου σπουδών έχουν δικαίωμα συμμετοχής σε ειδικές Πανελλαδικές Εξετάσεις για εισαγωγή σε σχολές των ΤΕΙ όπου θα εξετάζονται σε 4 μαθήματα (δύο γενικής παιδείας και δύο ειδικότητας με ανάλογους συντελεστές).

4.) Η καθιέρωση του θεσμού της μαθητείας είναι ίσως η σημαντικότερη καινοτομία που εισάγει αυτό το νομοσχέδιο. Η Μαθητεία είναι ένα πολύπλοκο σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευσης με πυρήνα στήριξης την σχολική μονάδα στην οποία φοιτά ο μαθητής . Στηρίζεται στην προσωπική επαφή και επικοινωνία των διδασκόντων με τους μαθητές. Στην γνώση του ατομικού, οικογενειακού και εκπαιδευτικού προφίλ των μαθητών  , που μέσα από αυτά οι εκπαιδευτικοί διδάσκοντες τους τοποθετούν σε θέσεις πρακτικής άσκησης. Στηρίζεται στις σχέσεις εμπιστοσύνης που οικοδομούν οι εκπαιδευτικοί με τους εργοδότες και τις επιχειρήσεις κατά την διάρκεια της πρακτικής άσκησης των μαθητών και της εκπαίδευσης τους στο σχολείο. Στην ανατροφοδότηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας μέσα από την επαφή του μαθητή με τους χώρους εργασίας. Στόχος αυτής της διαδικασίας είναι η κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών και η διασφάλιση της ισόρροπης σχέσης των εργοδοτών με την σχολική μονάδα.

5.) Από τα σημαντικότερα εγχειρήματα αυτού του νομοσχεδίου είναι η κατοχύρωση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, η οποία θα βασίζεται στο «Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων», που είναι γνωστό πως αναμειγνύει τα προσόντα και τις γνώσεις που αποκτώνται στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα με αυτά που αποκτούνται από σεμινάρια, εργασιακή εμπειρία κ.λπ.

6). Πρέπει, επίσης, να επισημανθεί ότι για πρώτη φορά εντάσσεται η επαγγελματική κατάρτιση δομημένη και προγραμματισμένη στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό σύστημα, καθιερώνοντας ως φορείς της μη τυπικής εκπαίδευσης που μπορούν να οδηγήσουν στην απόκτηση πιστοποιητικών αναγνωρισμένων σε εθνικό επίπεδο α) τις Σχολές Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΣΕΚ), β) τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ), γ) τα Κέντρα Δια Βίου Μάθησης και δ) τα Κολλέγια.

7.) Πολύ σημαντικό βήμα και στον τομέα της ειδικής αγωγής. Με αυτό το νομοσχέδιο μετατρέπονται πλέον τα ΤΕΕ ειδικής αγωγής Α’ βαθμίδας σε Ειδικά Επαγγελματικά Γυμνάσια, ενώ τα Β’ βαθμίδας σε ειδικά ΕΠΑΛ, χορηγείται δε στους αποφοίτους τίτλος απολυτηρίου Λυκείου και πτυχίο με επαγγελματικά δικαιώματα επιπέδου 3.

8.) Αξίζει, επίσης, να αναφέρουμε την πρόβλεψη, για πρώτη φορά, της δημιουργίας Πρότυπων Πειραματικών Επαγγελματικών Λυκείων Μαθητείας, για την ίδρυση των οποίων αρμόδιος θα είναι ο ΟΑΕΔ. Η λειτουργία των Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων προάγει την εκπαιδευτική έρευνα στην πράξη και την ενδεδειγμένη λειτουργία κάθε σχολικής τάξης, εφαρμόζοντας διαδραστικά προγράμματα στα εργαστήρια και καινοτόμες μεθόδους διδασκαλίας.

9.) Τέλος, να σημειωθεί και η ίδρυση, για πρώτη φορά, Αθλητικών Ακαδημιών, ως περιφερειακές υπηρεσίες, με στόχο την ανάπτυξη της άθλησης και του αθλητισμού.

Συνοψίζοντας, το νέο νομοσχέδιο επιφέροντας τη μείωση στα αντικείμενα διδασκαλίας και εκσυχρονίζοντας και ανανεώνοντας τα προγράμματα σπουδών, έτσι ώστε τα θέματα και τα αντικείμενα να παραπέμπουν στο σύγχρονο κόσμο, επιτυγχάνει να δημιουργήσει ένα σύγχρονο λύκειο, Γενικό και Επαγγελματικό, που επικοινωνεί με τα σύγχρονα ρεύματα για τις γνώσεις και τις δεξιότητες, επικοινωνεί με τις ευρωπαϊκές και διεθνείς τάσεις και είναι ανοικτό στην κοινωνία.

Επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε μια αυτοτελή εκπαιδευτική βαθμίδα παροχής Γενικής Παιδείας που συγχρόνως δίνει τη δυνατότητα στο μαθητή επιλογής μαθημάτων και επιπέδου μαθήματος, η οποία όμως ταυτόχρονα συνεργάζεται εποικοδομητικά με θεσμούς ιδιαίτερης σπουδαιότητας, όπως είναι η μαθητεία.